مجموعه آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی مستقر در سازمان از نظر تشکیلاتی تحت نظارت معاونت پزشکی و آزمایشگاهی فعالیت می‌کنند.
در حال حاضر در مراکز تمامی استان‌ها آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی در سطوح مختلف در حال ارائه خدمت به مردم هستند. در واقع سیاست سازمان آن است که هر استان به جای فعالیت آزمایشگاه‌های متعدد با امکانات محدود واجد تنها یک آزمایشگاه مجهز در مرکز استان باشد و خدمات را در سطح کیفی مناسب و قابل قبول به مردم ارائه کند؛ چرا که تجهیزات آزمایشگاهی گران و از سویی تأمین نیروی متخصص آن نیز به راحتی میسر نیست.
بلوایه مدیرکل امور آزمایشگاهی سازمان با اشاره به فعالیت 31 آزمایشگاه در مراکز پزشکی قانونی کشور افزود: آزمایشگاه‌ها از نظر استاندارد خدمات و تجهیزات در پنج سطح طبقه‌بندی شده‌اند؛ معیارهای سطح‌بندی آزمایشگاه‌ها مواردی همچون فضای فیزیکی، پرسنل، تجهیزات و نوع خدمات است که بر این اساس بخش قابل توجهی از آزمایشگاه‌های سازمان بین سطح دو تا 4 قرار می گیرند و آزمایشگاه مرکز تشخیصی آزمایشگاهی استان تهران نیز تنها آزمایشگاه مرجع سطح یک سازمان است.
وی اظهار کرد: هرساله بر اساس برنامه‌های توسعه تعدادی از این آزمایشگاه‌ها با تکمیل تجهیزات، پرسنل و فضای فیزیکی تحت نظارت دفتر امور آزمایشگاهی به سطوح بالاتر ارتقا می‌یابند. آزمایشگاه‌های پزشکی قانونی از نظر ساختاری در سه بخش آسیب‌شناسی یا پاتولوژی قانونی، سم‌شناسی قانونی و سرولوژی و ژنتیک قانونی فعالیت می‌کنند.
آزمایشگاه آسیب‌شناسی یا پاتولوژی قانونی
بلوایه در معرفی آزمایشگاه آسیب‌شناسی قانونی گفت: آزمایشگاه آسیب‌شناسی یا پاتولوژی قانونی یکی از آزمایشگاه‌های تخصصی سازمان است که در تعیین علت نهایی فوت برخی اجساد کمک می کند. بافت‌هایی که طی فرایند کالبدگشایی از جسد برداشته می شوند به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال و بررسی لازم در خصوص آن انجام می‌شود تا به تشخیص بافتی منجر شود. این تشخیص در تعیین علت فوت مورد استفاده قرار می گیرد.
وی در خصوص نقش این آزمایشگاه در تعیین علت فوت تصریح کرد: مواردی وجود دارد که جسد پس از ارجاع به سالن تشریح توسط پزشک قانونی معاینه ظاهری و کالبدگشایی می شود اما این مراحل به تعیین علت فوت منجر نمی شود و لازم است از برخی اعضای فرد فوت شده نمونه‌هایی تهیه و برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال شود.
وی ادامه داد: به عنوان مثال در برخی اجساد مورد مشکوکی وجود ندارد و علت فوت نیز کاملا محرز است مانند ضربه به طحال یا کبد در برخی حوادث رانندگی. بنابراین در چنین شرایطی پزشک متخصص می تواند حسب مورد با معاینه ظاهری و یا کالبدگشایی علت مرگ را تشخیص داده و در پرونده درج کند. اما درصدی از اجساد را نمی توان با بررسی ظاهری و یا کالبدگشایی تعیین علت فوت کرد که در این موارد بسته به تشخیص پزشک قانونی نمونه هایی از جسد برداشته و به آزمایشگاه آسیب‌شناسی فرستاده می شود. همچنین اگر پزشک در حین معاینه جسد با مورد مشکوکی برخورد کند نمونه هایی را برای بررسی به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می کند.
مدیرکل مور آزمایشگاهی سازمان یادآور شد: نمونه‌های آسیب‌شناسی از بافت‌هایی مانند مغز، مخچه، قلب، ریه و ... به تشخیص پزشک معاینه کننده جسدگرفته می شود و نتیجه نهایی با توجه به آنچه در نامه مرجع قضایی آمده بر اساس معاینه ظاهری و کالبد گشایی جسد، مصاحبه با همراهان و نتایج آزمایش‌های پاتولوژی که پس از تهیه برای پزشک معاینه کننده جسد ارسال می شود اعلام خواهد شد.
وی با تاکید بر اینکه آزمایشگاه پاتولوژی معمولا ورودی از خارج سازمان ندارد، اظهار کرد: بافت‌های ارسال شده به این آزمایشگاه ابتدا از نظر ظاهر ماکروسکوپی بررسی و از مناطقی که لازم است برش‌هایی تهیه می شود. در قسمت دستگاهی از این برش‌ها لام تهیه می‌کنند و تحویل پاتولوژیست می‌دهند. پاتولوژیست بررسی‌های لازم را انجام می‌دهد و تشخیص هر بافت را نوشته و گزارش را برای پزشک معاینه‌کننده جسد بازمی گرداند.
به گفته بلوایه روند کار در آزمایشگاه پاتولوژی در حال حاضر و پس از رفع برخی مشکلات و موانع بین یک ماه تا 45 روز زمان می برد که با توجه به مراحل انجام این آزمایش‌ها زمان فعلی از نظر ما قابل قبول است چرا که قسمت عمده‌ای از این زمان صرف مرحله فیکساسیون بافت‌ها خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: علاوه بر این برخی استان‌ها پاتولوژیست ندارند و ناچارند نمونه ها را به استانهای مجاور ارسال کنند که همین موضوع خود زمان پاسخ‌دهی را افزایش می دهد؛ بنابراین در آخرین مکاتبه از مدیران استانی خواسته‌ایم با توجه به اهمیت موضوع اگر امکان جذب پاتولوژیست رسمی وجود ندارد نیروهایی را به شکل معاضدتی و یا قراردادی به کار بگیرند و حتی الامکان از ارسال نمونه‌ها به استانهای دیگر خودداری کنند. در صورتی که به هر دلیل نمونه ها به استانهای مجاور ارسال می گردد، زمان نگهداری نمونه ها تا قبل ارسال نباید از دو هفته تجاوز نماید.
وی اظهار کرد: آزمایشگاه‌های پاتولوژی در سراسر کشور تجهیزات مناسبی دارند اما مشکل عمده این آزمایشگاه‌ها کمبود نیروی متخصص است که در مواردی زمان رسیدگی را طولانی می کند.
آزمایشگاه سم‌شناسی قانونی
بلوایه در ادامه در خصوص فعالیت‌های آزمایشگاه سم‌شناسی قانونی تصریح کرد: بررسی مواد بیولوژیک و غیربیولوژیک از نظر وجود مواد شیمیایی مانند داروها، سموم، مواد مخدر، الکل و ... در آزمایشگاه سم‌شناسی قانونی انجام می شود. مواد بیولوژیک مانند خون، ادرار، نسوج و ... از بدن موجود زنده نشأت می‌گیرند و مواد غیربیولوژیک شامل داروها، مواد مخدر، الکل، انواع نوشیدنی و .... هستند.
مدیرکل امور آزمایشگاهی سازمان افزود: آزمایشگاه‌های سم‌شناسی سازمان به پیشرفته‌ترین تجهیزات روز دنیا مجهز است و پاسخ‌دهی به نمونه‌ها را در کمترین زمان ممکن انجام می‌دهد.
وی با بیان اینکه در آزمایشگاه سم‌شناسی پس از طی مرحله استخراج دو مرحله تست‌های غربالگری و تست‌های تاییدی از نمونه‌ها به عمل می آید، اظهار کرد: در آزمایشگاه سم‌شناسی در مورد تمام نمونه‌ها تست‌های غربالگری انجام می شود که در این مرحله وجود یک دارو یا ماده سمی در نمونه مورد بررسی قرار می گیرد. در صورت منفی بودن نمونه، جواب به مرجع مربوطه ارسال شده و درصورت مثبت بودن پس از انجام تست های تأییدی نتیجه نهایی گزارش خواهد شد.
به گفته بلوایه برخی استان‌ها ممکن است امکانات یا نیروی تخصصی مراحل تست تاییدی را در اختیار نداشته باشند و به ناچار نمونه‌های با تست غربالی مثبت را برای مرحله بعدی به استانهای مجاور ارسال کنند و همین موضوع خود زمان پاسخ‌دهی را طولانی می‌کند.
وی ادامه داد: به طور کلی اگر وجود دارو یا سم در جسدی محتمل باشد نمونه‌هایی از جسد استخراج و در آزمایشگاه سم‌شناسی مورد بررسی قرار می گیرد به این ترتیب که جسد اتوپسی می شود سپس نمونه‌های سم ( از خون، ادرار، احشا و ...) استخراج و برای بررسی به آزمایشگاه سم شناسی فرستاده می شود. در نهایت گزارش این آزمایشگاه برای سالن تشریح ارسال خواهد شد.
مدیرکل امور آزمایشگاهی سازمان با بیان اینکه آزمایشگاه سم‌شناسی علاوه بر بررسی وجود سم در اجساد خدماتی را نیز به مراجعین سرپایی ارائه می دهد، اظهار کرد: آزمایشگاه سم‌شناسی در کنار ارائه خدمات به بخش‌های داخلی سازمان مانند سالن تشریح به مواردی که از طریق محاکم قضایی، اداری و انتظامی نیز ارجاع می‌شود پاسخ می‌دهد. (مانند ارجاعات دادگاه‌های کیفری و یا موارد استخدامی)
وی با بیان اینکه آزمایش‌های سم شناسی به حل پرونده ها و تعیین علت فوت کمک بسیار می کند گفت: به عنوان مثال جسدی تحت عنوان دارآویختگی به پزشکی قانونی ارجاع می شود و تمامی علائم ظاهری نیز نشان می دهد این فرد در اثر خفگی جان خود را از دست داده است اما وقتی آزمایش‌های سم شناسی از جسد به عمل می آید مشخص می شود که فرد تحت تأثیر دارو، الکل یا ماده مخدر بوده درحدی که توانایی دفاع از خود را نداشته که دراین صورت فرضیه قتل و صحنه سازی آن به صورت خودکشی نیز می تواند مطرح شود.
وی با بیان اینکه تجهیزات آزمایشگاه سم‌شناسی گران و کاملا تخصصی است اظهار داشت: علاوه بر تجهیزات وجود نیروی انسانی توانمند و کاردان نیز در این آزمایشگاه بسیار ضروری است زیرا برخلاف تصور عمومی که فکر می کننددر آزمایشگاه تمام کار را دستگاه انجام می دهد،تفسیر نتیجه به دست آمده بسیار حائز اهمیت است که باید توسط متخصص امر و مسئول فنی آزمایشگاه صورت گیرد.
آزمایشگاه سرولوژی و ژنتیک قانونی
بلوایه با اشاره به فعالیت‌ها و وظایف آزمایشگاه ژنتیک قانونی گفت: عمده کار این آزمایشگاه تشخیص هویت است به این نحو که با کمک خدمات این آزمایشگاه می توان از نمونه کشف شده در صحنه جرم، نمونه خون یک فرد زنده و یا نمونه ای از جسد مجهول‌الهویه و تطبیق آن با بستگان احتمالی، مظنونین یا پروفایل‌های موجود هویت فرد مورد نظر را شناسایی کرد.
وی تعیین نسب در افراد زنده و تأیید یا رد رابطه فامیلی را از خدمات این آزمایشگاه عنوان کرد و افزود: به عنوان مثال گاه جسدی مجهول‌الهویه به پزشکی قانونی ارجاع می شود که با علائم ظاهری قابل شناسایی نیست، در این شرایط از جسد نمونه برای استخراج DNA تهیه و نگهداری می شود. پس از مدتی ممکن است خانواده اعلام مفقودی نزدیکانشان را داشته و با مراجعه به پزشکی قانونی پیگیر موضوع شوند در این شرایط و در صورتی که برخی شواهد مانند زمان مفقودی و علائم ظاهری مشابه با جسد کشف شده باشد از یکی از اعضای خانواده نیز DNA گرفته و با پروفایل جسد مفقودی تطبیق داده می شود.
مدیرکل امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور با اشاره به اینکه زمانی پاسخگویی در آزمایشگاه ژنتیک بسته به حجم نمونه ها متفاوت است اظهار کرد: در حال حاضر در نه استان آزمایشگاه ژنتیک راه‌اندازی شده و در حال ارائه خدمات به مردم است و بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته تعداد این آزمایشگاه‌ها تا پایان سال به 10 آزمایشگاه خواهد رسید.
وی یادآور شد: در این آزمایشگاه به درخواست محاکم قضایی، انتظامی و اداری پاسخ داده می شود و با توجه به حجم مراجعات آن باید توسعه فضای فیزیکی، تأمین نیروی انسانی متخصص و نیز تأمین تجهیزات مورد نیاز این آزمایشگاه با توجه به گران بودن آن هر چه بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
